SİZİN ŞEMANIZ HANGİSİ ?
Şema çocukluktan başlayan ve yaşam boyu sürekli tekrar eden bir kalıptır. Bize ailemiz veya diğer çocuklar tarafından yapılmış bir şey ile başlamıştır. Terk edilmiş, aşırı korunmuş, istismar edilmiş, eleştirilmiş ya da yoksun bırakılmışızdır. Yani bir şekil de zarar görmüşüzdür.
Sonunda şema hayatımızın bir parçası olur. Büyüdüğümüz evden ayrıldığımızda bile bize kötü davranılan , ihmal edildiğimiz, aşağılandıĝımız, kontrol edildiğimiz durumlar yaratmaya devam ederiz.
Şemalar; düşünce, duygu, davranış ve ilişki kurma biçimlerimize etki ederler. Öfke, üzüntü ve kaygı gibi bazı duyguları tetiklerler. Sosyal statü, ideal bir evlilik, meslekte başarı dahil her şeye sahipmiş gibi görünsek de hayattan tat almayı ve başarılarımıza sevinmeyi beceremeyiz.
Şema, yaşamın erken yıllarında öğrendiğimiz kendimiz ve dünya hakkındaki katı inançlardır. Kendilik anlayışımızın merkezin de yer alırlar. Şemaya olan inancımızdan vazgeçmek kim olduğumuzu ve dünyanın nasıl bir yer olduğunu bilmenin verdiği güvenden de vazgeçmek demektir. Bu yüzdén canımızı acıtsa bile ona yapışırız.
Bu erken inançlar bize bir öngörü ve kontrol hissi verirler. Rahat ve tanıdıktırlar. Garip bir şekilde kendimizi evimiz de hissettirirler. Duygusal sorunları olan kişiler gerçekleri çarpıtma eğilimindedirler. Şemalar belli durumları abartılmış, çarpıtılmış şekiller de değerlendirmemize neden olurlar. Bilişsel düğmelerimize basarlar.
En Yaygın 11 Şema
- Terk Edilme Şeması
Sevdiğiniz insanların sizi terk edeceği ve sizin sonsuza kadar duygusal olarak dışlanmış olacağınız hissidir. Sevdiğiniz insanların öleceğini veya sonsuza kadar evi terk edeceğini veya başka birini tercih ettikleri için sizi terk edeceklerini hissedersiniz. Yani bir şekilde tek başınıza kalacağınızı düşünürsünüz. Bu inanç yüzünden size yakın olan insanlara çok fazla yapışabilirsiniz. Buna rağmen en sonun da o insanları kendinizden uzaklaştırabilirsiniz. Normal ayrılıklarda bile dağılabilir veya çok öfkelenebilirsiniz.
- Kuşkuculuk, Güvensizlik ve Kötüye Kullanılma Şeması
İnsanların sizi inciteceğinin veya bir şekilde sizi kötüye kullanacağının beklentisidir. İnsanlar aldatır, yalan söyler, manipüle eder, küçük düşürür veya fiziksel olarak zarar verir. Bunlardan hiç biri olmaz ise sizden yararlanmaya çalışır. Eğer sizde bu şema varsa kendinizi korumak için bir kuşkuculuk duvarının arkasına saklanırsınız. İnsanların size çok yaklaşmasına izin vermezsiniz. Diğer insanların niyetlerinden kuşkulanırsınız ve en kötüyü beklersiniz. Sevdiğiniz insanların sizi arkanızdan vuracaĝı beklentisi içerisindesinizdir. Ya ilişki kurmaktan tamamen vazgeçersiniz veya karşınızdakine gerçekten açılmadığınız yüzeysel ilişkiler kurarsınız. Size kötü davranan insanlar ile birlikte olabilir sonra onlara öfkelenir ve kin besleyebilirsiniz.
- Bağımlılık Şeması
Bağımlılık şeması içindeyseniz günlük hayatınızı başkalarının yardımı olmadan sürdüremezsiniz. Başkalarının size koltuk değneği olmasına bağımlısınızdır ve sürekli bir destek ihtiyacınız vardır. Çocukken bağımsız davrandığınız zamanlarda hep engellenmiş ve yetersiz hissettirilmiş olabilirsiniz. Yetişkinken arkanızı yaslayabileceğiniz güçlü figürler ararsınız. Ve onların sizin hayatınızı kontrol etmesine izin verirsiniz kendi başınıza hareket edemezsiniz ve bu davranış sizi diğerlerinden geride tutar.
- Dayanıksızlık Şeması
Her an size çarpacak bir felaket korkusu için de yaşarsınız. Bu felaket doğal, hukuksal, tıbbi veya finansal olabilir dünya da kendinizi güvende hissetmezsiniz. Bu şemanız varsa çocukken dünyanın tehlikeli bir yer olduğu size hissettirilmiştir. Muhtemelen ebeveynleriniz size karşı aşırı korumacıydılar ve sizin güvenliğiniz konusunda aşırı kaygılandılar. Korkularınız aşırı ve gerçek dışıdır. Bu korkularınızın hayatınızı kontrol etmesine izin verirsiniz ve tüm enerjinizi güven de olduğunuza emin olmak için harcarsınız. Korkularınız bir hastalık etrafında dönebilir, panik atak geçirmek veya delirmek gibi korkularınız finanssal dayanıksızlıklara
Odaklanabilirsiniz. İflas edip sokaklar da yaşamaya başlayacağınız gibi dayanıksızlığınız, uçak korkusu, soyulmak veya deprem gibi başka fobik durumlar üzerinde de yoğunlaşabilir
- Duygusal Yoksunluk Şeması
Sevilme ihtiyacınızın başkaları tarafından yeteri kadar karşılanmayacağı inancıdır. Kimsenin sizinle gerçekten ilgilendiğini ve sizin hissettiklerinizi anladığını hissetmezsiniz. Soğuk ve verici olmayan insanlardan etkilenirsiniz veya siz kendiniz soğuk veya aşırı vericisinizdir. Bu durum sonunda da kaçınılmaz olarak tatmin edici olmayan ilişkiler kurmanıza neden olur. Aldatılmış hissedersiniz ve bu konudaki hisleriniz öfkelenmek ile incinip yalnız hissetmek arasında gidip gelir. Çelişkili olarak öfkeniz insanları sizden uzaklaştırır ve yoksunluğunuzun devam etmesine neden olur. Duygusal yoksunluğu olan danışanlar terapi için geldiklerinde yalnızlıklarını beraber getirirler. Üstelik seans bitip onlar ofisten çıktıklarında bile bu yalnızlık bizimle kalır. Bu durum boşluğun, duygusal olarak baĝlanamamanın getirdiği bir niteliktir. Bu insanlar sevgiyi tanımayan insanlardır.
- Sosyal İzolasyon Şeması
Sizin arkadaşlar ve gruplar ile olan bağlantınız ile ilgilidir. Farklı hissederek dünyanın geri kalanından ayrı hissedersiniz. Bu şemanız varsa çocukken akranlarınız tarafından dışlanmışsınızdır. Bir arkadaş grubuna ait deĝildiniz muhtemelen. Bir şekilde sizi farklı hissettiren tuhaf bir karakteristik özelliğiniz vardı. Yetişkin halinizde bu şemayı kaçınma ile sürdürürsünüz. Gruplar içinde sosyallleşmekten ve arkadaş edinmekten kaçınırsınız. Siz de diğer çocukların reddettiği bir şey olduğu için kendinizi dışlanmış hissetmiş olabilirsiniz. Bu sizi sosyal olarak istenmeyen biri olarak hissettirdi.
Yetişkin olarak kendinizi çirkin cinsel olarak çekici bulunmayan, düşük statülü, konuşma becerisi zayıf olan veya bir şekilde eksik biri gibi hissedebilirsiniz. Çocukluktaki reddedilmenizi bir şekilde tekrar yaşarsınız. Sosyal ortamlarda kendinizi aşağı hisseder ve o şekilde davranırsınız.
Bir kışinin sosyal izolasyon şemasının olduğu her zaman dışardan gözlemlenemeyebilir. Bu şeması olan kişiler samimi durumlarda oldukça rahattır. Ve sosyal olarak beceriklidir. Onların bu şeması kendini bire bir ilişkilerde göstermeyebilir. Bazen bu kişilerin bir parti de sınıfta toplantıda veya işte ne kadar kaygılı ve soğuk olduklarını fark etmemiz bizi şaşırtır. Huzursuz ve bir yere ait olmayı arayan halleri vardır.
7. Kusurluluk Şeması
Kusurluluk şeması ile kendinizi içten içe eksik ve kusurlu hissedersiniz. İnsanlar gerçek sizi tanıyacak kadar yakın olurlarsa sizi sevilmez bulacaklarına inanırsınız. Kusurluluğunuz yakınlaşma artıkça ortaya çıkabilir. Çocukken ailenizde kendiniz olduğunuz için saygı gördüğünüzü hissetmediniz. Onun yerine kusurlarınız yüzünden eleştirildiniz, kendinizi suçladınız. Kendinizi sevilmeye değer görmediniz. Yetişkin olarak sevgiden korkuyorsunuz. Size yakın olan insanların size değer verdiğine inanmakta zorlanıyorsunuz. Bu yüzden onların sizi reddetmesini bekliyorsunuz.
8. Başarısızlık Şeması
Okul, iş ve spor gibi başarmayı gerektiren alanlarda yetersiz olduğunuz inancıdır. Akranlarınıza göre başarısız olduğunuza inanırsınız.
Çocukken başarılı olma konusunda aşağılık hissettirilmiş olabilirsiniz. Bir öğrenme bozukluğunuz olabilir. Diğer çocuklar sizden hep daha iyiydi. Size “aptal, yeteneksiz veya tembel” denildi. Yetişkin olarak başarısızlıklarınızın derecesini abartarak ve başarısızlıklarınızı devam ettiren şekillerde hareket ederek bu şemayı sürdürüyorsunuz.
9. Boyun Eğicilik Şeması
Siz kendi ihtiyaç ve arzularınızı başkalarını memnun etmek veya onların ihtiyaçlarını karşılamak için feda edersiniz diğerlerinin sizi kontrol etmesine izin verirsiniz. Bunu ya kendi isteğinizi öne sürerseniz başkalarını incitecek olmanın suçluluk duygusundan ya da itaat etmezseniz terk edilmekten veya cezalandırmaktan korktuğunuz için yaparsınız.
Çocukken size yakın olan birisi -büyük olasılıkla bir ebeveyn- sizi kontrolü altına almıştır. Yetişkin olarak durmadan kontrolcü ve baskın insanlar ile ilişkiye girip sizi kontrolü altına almasına izin veriyorsunuz. Ya da çok fazla zarar görmüş ihtiyaçlı insanlar ile ilişkiye giriyorsunuz. Ve o kişiler sizin verdiklerinize karşılık vermiyor.
10. Yüksek Standartlar Şeması
Kendiniz ile ilgili yüksek beklentileri karşılamak için acımasızca çabalıyorsunuz. Statü, para, güzellik, düzen veya mutluluk sağlık başarı ve tatmin tatmin edici ilişkiler ile fark edilmeye aşırı önem veriyorsunuz. Muhtemelen kendiniz ile ilgili olan katı standartları başkalarından da bekliyorsunuz ve çok yargılayıcısınız.
Çocukken en iyi olmanız bekleniyordu ve bunun dışındakilerin hep bir başarısızlık olduĝu size öğretildi. Yaptığınız hiç bir şeyin yeterince iyi olmadıĝını öğrendiniz.
11. Haklılık Şeması
Hayattaki gerçekçi limitleri kabul etme becerisi ile ilgilidir.
Bu şeması olan kişiler kendilerini ayrıcalıklı hissederler. İstediklerini o anda yapabilme, söyleyebilme veya elde edebilme konusun da ısrar ederler. Başka insanların mantıklı ve uygun buldukları şeylere, bir amaca ulaşmak için gereken zamana ve sabra; başkalarına gelecek olan zarara aldırmazlar. Kendilerini disiplin etme ile ilgili zorlukları vardır.
Bu şeması olan bir çok kişi çocukken şımartılmıştır. Kendilerini kontrol etmeleri ve diğer çocuklara koyulan sınırlamaları kabul etmeleri onlardan istenmemiştir. Yetişkin olarak istediklerini elde edemedikleri zaman benzer şekilde sinirlenirler.
Kaynakça
Jeffrey E Young, Hayatı Yeniden Keşfedin, Pskonet Yayınları, 2012;
Zeliha Kızılbağlı/ Psikoloji Öğrencisi